Kamfanoni sun biya harajin N11.5tn a karkashin Buhari – Rahoto

Gwamnatin tarayya ta zaftare N11.5tn daga harajin da kungiyoyin ‘yan kasuwa a karkashin gwamnatin Manjo Janar Muhammadu Buhari (mai ritaya) ke biya, kamar yadda jaridar PUNCH ta gano.

Bayanai da aka samu daga rahoton Harajin Harajin Kamfanoni da Hukumar Kididdiga ta Kasa ta wallafa a tsakanin shekarar 2015 zuwa 2022 ya nuna cewa CIT da Hukumar Harajin Harajin Cikin Gida ta Tarayya ta tara ta tsaya a kan N1.3tn lokacin da Shugaban Kasa ya karbi ragamar mulki a shekarar 2015 kuma ya ragu da kashi 26 cikin 100 zuwa N1tn a shekarar 2016. Tattalin arzikin kasar ya shiga cikin koma bayan tattalin arziki sakamakon faduwar farashin mai.

Ya ci gaba da samun ci gaba tsakanin 2017 zuwa 2020, saboda gwamnati ta samar da jimillar N5.3tn a wannan lokacin.

Harajin Kudaden Kamfanoni haraji ne kan ribar da kamfanoni ke samu a Najeriya. Har ila yau, ya hada da harajin ribar kamfanonin da ba na gida ba da ke gudanar da harkokin kasuwanci a Najeriya. Kamfanoni masu iyakacin abin alhaki ne ke biyan harajin da ya haɗa da na jama’a masu iyakacin abin alhaki. An fi kiransa da harajin kamfani.

Adadin CIT shine kashi 30 cikin 100 na manyan kamfanoni (watau kamfanonin da ke da yawan kuɗin da suka haura NGN 100m), ana ƙididdige su a cikin shekarar da ta gabata (watau ana karɓar haraji akan ribar da aka samu na shekarar lissafin da ta ƙare a shekarar da ta gabata).

Gwamnatin tarayya ta samu N1.6tn daga harajin kamfanoni a shekarar 2021 kuma ta samu ribar N2tn daga CIT a cikin rubu’i uku na bara.

Bisa ga bayanan, wadanda suka fi ba da gudummawa ga CIT sun hada da masana’antu, fasahar sadarwar sadarwa da kuma sassan ayyukan kudi.

Hakanan wani muhimmin kimantawa na bayanan Harajin Harajin Kamfanoni na 2022 ya nuna gagarumin hauhawar harajin da kamfanoni ke biya a fadin hukumar.

Misali, haraji daga kamfanoni a fannin sadarwa da sadarwa ya karu da kashi 158.51 daga N51.05bn a kwata na uku na shekarar 2021 zuwa N131.97bn a daidai lokacin a shekarar 2022.

Hakazalika, masana’antun sun biya mafi yawan haraji a lokacin da aka yi bita, yayin da Gwamnatin Tarayya ta kara yawan harajin da Ma’aikatar Harajin Cikin Gida ta Tarayya ke karba daga kayayyaki 39 zuwa 61.

Wasu daga cikin sababbin haraji kamar yadda yake kunshe a cikin jadawalin zuwa haraji da haraji (Jerin da aka Amince don tattarawa) Dokar (Dokar Gyara), 2015, sun haɗa da “tabawa ci gaban fasahar fasahar bayanai na ƙasa, harajin ci gaban tattalin arziki, kuɗaɗen muhalli (muhalli) ko haraji; harajin tituna tsakanin jihohi; kudin hako ma’adinai, niƙa da fa’ida; cajin kula da ababen more rayuwa; harajin gudummawar ayyukan jin daɗin jama’a, da kuɗin saukowa na wharf idan an zartar.

Sauran sune harajin nishaɗi, samar da harajin tallace-tallace, harajin dukiya (inda ya dace); cajin sabis na kashe gobara; kudin yanka ko mahauta, inda kudin jihar ke da hannu da sauransu.”

Hakazalika, binciken da jaridar The PUNCH ta yi ya nuna cewa CIT da masana’antun ke biya ya karu da kashi 52.3 bisa dari daga N91.2bn da aka biya a kashi na uku na shekarar 2021 zuwa N138.9bn a kwata kwata na shekarar 2022.

Da yake magana a wata hira da jaridar The PUNCH, shugaban kungiyar ‘yan kasuwa da masana’antu ta Legas, Michael Olawale-Cole, ya ce bangaren da ke samar da albarkatu yana fuskantar cikas da haraji saboda gazawar gwamnati na fadada bangaren haraji da kuma kamo karin masu biyan haraji.

Olawale-Cole ya kuma shawarci gwamnati da ta samar da hanyoyin da za ta kare hanyoyin samun kudaden shigarta maimakon daukar tsauraran matakai a duk lokacin da ta fuskanci karancin kudaden shiga.

Ya ce, “Don haka, gwamnati na bukatar kudi, amma abin da muke cewa shi ne, gwamnati na matsa lamba ne kawai a kan mutane daya sabanin bunkasar da za ta jawo mutane da yawa cikin harkar haraji. Wannan shi ne babban batu. Akwai mutane da dama da ba sa biyan haraji amma suna samun kudi a kasar nan.

“Don haka ya kamata gwamnati ta nemo hanyar kama su. Suna inganta saboda yanzu bankunan gwamnati suna da alaƙa da hukumomin haraji. Don haka, idan kudin shiga ya shigo cikin asusun ku, suna da hanyar sani. Kamata yayi su kara yin hakan. Ana iya yin hakan ta hanyar lantarki.

“Muna cewa kada su kara kudin haraji a koda yaushe ga irin wadanda suke biyan idan aka samu yawan wadanda ba sa biya domin idan ka biya su harajin da ya dace ba za su iya biya ba.

Kwararru a fannin masana’antu a fannin ICT, wanda ke matsayi na daya daga cikin masu bayar da gudunmawa ga hukumar ta CIT, sun kuma nuna damuwarsu kan yadda bangaren ke fama da dimbin haraji.

Wani rahoto mai taken “Hada harajin kasa da kasa na tattalin arzikin Najeriya zuwa mantuwa” na SBM Intelligence kwanan nan ya bayyana cewa masana’antar ta yi fama da matsanancin haraji saboda ci gaba da ta samu a cikin shekaru 20 da suka gabata.

Ya ce, “A matakin tarayya, ana sa ran kamfanonin sadarwa za su biya haraji kamar harajin Kamfanoni, Harajin Samar da Jari, Hannun Harajin, harajin Tambari, Asusun horar da masana’antu na kasa, tsarin biyan albashin ma’aikata, asusun bayar da tallafi na manyan makarantu, gidaje na kasa. Gudunmawar asusu, Shirye-shiryen Gudunmawa na Fansho, da ayyukan kwastam.

a Najeriya. Haka kuma akwai wasu haraji na musamman da sassa kamar harajin aiki na shekara-shekara da duk masu rike da lasisin da hukumar ta bayar, da National Internet Security Fund, National Information Technology Development Fund Levy and Right of Way.

“Wadannan harajin suna aiki ne ga duk kamfanoni da aka haɗa a Najeriya. Haka kuma akwai wasu haraji na musamman da sassa kamar harajin aiki na shekara-shekara da duk masu rike da lasisin da hukumar ta bayar, da National Internet Security Fund, National Information Technology Development Fund Levy and Right of Way.