Dokar ta umurci ‘yan sanda da su tabbatar da cewa an kaucewa ko kuma a hana su aikata laifuka. A wasu kalmomi (kiyaye ma’anar da aka gabatar a baya a bayan tunaninmu), manyan keta doka, ayyukan mummunan dabi’a, cutar da jama’a da shari’a ta hukunta, kawai a ambaci kaɗan, ‘yan ƙasa dole ne su guje wa ko hana su ta hanyar. ‘yan sanda.
Yadda ‘yan sanda za su cim ma wannan babban aiki ba doka ta bayyana ba. Don haka ana iya ɗauka cewa jaha (Nigeria) ne za ta kawo tanadin abubuwan da ake buƙata don aiwatar da wannan aikin. Wannan shi ne lokacin da batun gwamnati mai mayar da martani ya shigo cikin wasa.
Don yadda ya kamata ‘hana’ aikata laifuka, ana buƙatar waɗannan abubuwa masu zuwa: Na’urorin sadarwar zamani, motocin aiki, gami da motocin sintiri, isassun kuɗi; albashi mai kyau; isassun horo amma na zamani a cikin ingantattun ingantattun cibiyoyin horo waɗanda za su iya dacewa da abin da ake samu a ƙasashen da suka ci gaba; ƙwararrun ma’aikata, nagartaccen, barikin zama wanda ya dace da ɗan adam.
A cikin jawabai na gaba, zan yi nazarin yadda ’yan sanda suka gurgunta tare da sanya su kusa da gazawa daga gwamnatocin da suka biyo baya saboda gazawarsu wajen samar da abubuwan da suka gabata.
Maganar gaskiya ita ce, babu wanda zai baiwa namijin fa’idar sanin tun farko da zai aikata wani laifi ko laifi balle bayyana irin haka ga jami’an tsaro domin yin hakan zai kai ga cin kashin kai. Ƙanƙarar laifi ana yin ta ne a asirce, tunanin yana cikin zuciya yayin da ake aiwatar da hukuncin kisa, a mafi yawan lokuta, a bayyane.
Don haka, don ’yan sanda su guje wa ko hana aikata laifuka daga al’umma, duk wani tallafi a kowane fanni dole ne kowa ya tattara kuma a ba shi ga ’yan sanda don haka duk wani fata na samun nasara.
Bugu da kari, a cikin al’ummar da ‘yan kasa ke tsoron gabatar da rahoton aikata laifuka a ofisoshin ‘yan sanda da suka dace saboda tsoron a tsare su, dangantakar jama’a da ‘yan sanda da ake bukata ba zai iya zama mafi ƙanƙanta ba.
Daga cikin laifuffukan da ake tafkawa, kusan kullum a Nijeriya, sace-sace, fyade, fashi da kisa, sun fito fili, wadanda ba wai kawai sun jawo wa wannan al’umma rashin kunya da wulakanci ba, har ma sun bijirewa mafita. Tsare-tsare da daidaiton da masu garkuwa da mutane suka yi garkuwa da su a fadin kasar nan yana da tsafi. Kuma ba labari ba ne cewa masu garkuwa da mutane sun mallaki makamai masu inganci, nagartattun makamai da na zamani fiye da ‘yan sandan Najeriya baki daya. Duk da haka, inda da kuma ta wace hanya aka samu wadannan makaman sun kasance wani batu mai cike da rudani kamar yadda su ma suna da cece-kuce. To wanene ya dauki laifin? Zan jinkirta sharhina har zuwa karshen wannan magana.
Gano laifuffuka, kamar yadda aka faɗa a baya, ya fi rikitarwa kuma yana buƙatar ƙwarewa mafi girma. Hakan ya sanya ayar tambaya kan basirar binciken ‘yan sanda. Sanya wani nau’i, gano ko fallasa boyayyun laifuffukan da ‘yan sanda ke aikatawa yana haifar da haɗari mafi girma, himma da ƙarfin juriya da juriya ta fuskar saɓanin da ɗan adam ke yi a koyaushe yana yaƙar ‘yan sandan Najeriya.
Don haka samun nasara a wannan aikin, ya bukaci jami’an da ke binciken su nuna gaskiya ba tare da wani tangarda ba, tare da azama wajen bankado wasu sirrikan da ke tattare da wasu laifuffuka, wadanda ake gudanar da bincikensu a daidai lokacin da aka ba su. Ko da yake doka ta tanadi wasu tsare-tsare, gano ko bayyana laifukan da aka riga aka aikata ko kuma za a yi ba za a iya raba su ba. Shi (ko su) dole ne su kasance marasa daidaituwa a kowane lokaci. Sai dai zai yi wahala ‘yan sanda su gudanar da aikin gano laifuka ba tare da cikakken hadin kan al’umma ba.
Baya ga aikin rigakafi da gano laifuka, sauran ayyukan kamar yadda sashe na 4 na dokar ‘yan sanda ya tanada kamar haka:-
· Kame masu laifi
· Kiyaye doka da oda
· Kare rayuka da dukiyoyi
· Domin aiwatar da doka da ka’idoji da kuma
· Aiwatar da “irin wadannan ayyukan soja a ciki ko ba tare da Najeriya ba kamar yadda ake bukata ta ko karkashin ikon wannan ko wata doka”.
Wani sirri ne cewa ‘yan sanda ba su da farin jini a Najeriya. Za a iya danganta rashin farin jinin, a babba, da zato mai zurfafa da ke kunno kai a zukatan ‘yan Nijeriya da dama. Mutane sun gwammace, a mafi yawan lokuta, su guji kai rahoto ga ƴan sanda fiye da kunna wayar da kan ‘yan sanda. Me yasa? Amsar ita ce, idan kun yi kuskuren kai rahoton aikata wani laifi, ‘yan sanda na iya juyawa su sa ku wanda ake tuhuma. Ba abin mamaki ba ne cewa cututtuka na al’umma suna ci gaba da karuwa ta hanyar geometric.
Ya bambanta da wannan mummunan labari na sama, a cikin ƙasashe masu ci gaba, alal misali Biritaniya, ‘yan sanda suna samun cikakken haɗin gwiwar al’umma cikin hanzari. Wannan saboda suna da ladabi, alhaki, inganci, masu amsawa, farar hula da abokantaka. Ana mutunta jami’an ‘yan sanda kuma ana daukar su a matsayin aminan al’umma.
Ka ba ni dama in ce jami’an ‘yan sanda a kasashen da suka ci gaba na duniya ko kadan ba su fi na mu a nan Nijeriya ba. A hakikanin gaskiya, bincike da bincike sun tabbatar da shi fiye da kowane shakku cewa kamar yadda muke da shi a wasu fannonin, maza da mata namu sanye da kakin ’yan sanda sun fi hazaka, da tsauri, da kakkausan lafazi da ba su da yawa don jure matsi da rashi mai tsanani fiye da takwarorinsu na kasashen. Idan aka yi la’akari da abubuwan da ke sama, to mene ne matsalolin da ake iya gane su ke fuskantar ‘yan sanda a Nijeriya, ta yadda za su hana su aikin da ake tsammanin zai sa al’ummar Nijeriya su zama masu asara gaba xaya? Matsala ta farko da ke gudana daga lura da na sama ita ce rashin cikakken goyon bayan da ake bukata na al’umma.
Domin samun kyakkyawar fahimtar mahimmancin haɗin kai na jama’a don samun nasarar aikin ‘yan sanda, na sake komawa ga abin da aka samo daga littafin koyarwa na Sabis na ‘Yan sanda na Biritaniya. Yana cewa a bangare guda:
“A cim ma waɗannan manufofin, da yawa ya dogara da amincewa da haɗin gwiwar jama’a, kuma waɗannan an ƙaddara su ta hanyar daraja da mutunta ‘yan sanda. Ɗaya daga cikin mahimman ka’idodin aikin ɗan sanda na zamani a Biritaniya shine cewa ‘yan sanda suna neman yin aiki tare da al’umma da kuma a matsayin ɓangare na al’umma.
A cikin Biritaniya ɗaya, kamar kowace al’umma mai tasowa, ya kamata a bayyana ba tare da shakka ba cewa “‘yan sanda sun sha wahala da yawa gwaji da matsaloli wajen shawo kan ƙiyayya da adawa da jama’a, amma, ta hanyar sadaukar da kansu ga aiki da kuma shirye-shiryen ba da taimako da shawarwari tare da juna. da kyautatawa da raha, daga karshe suka samu amincewa da amincewar jama’a.
Wannan nasarar an samu ci gaba da kuma ci gaba da wanzuwa a tsawon tarihin rundunar, ta yadda a yau alakar ta da jama’a ta kafu bisa ginshiki mai inganci na mutunta juna da amincewa da juna”.
Na sama don faɗi kaɗan, yana wakiltar manufa. A can, mutane sun dogara ga jami’an ‘yan sanda da masu bincike don kare rayukansu da dukiyoyinsu fiye da komai.